Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşeli bir düzen değildir. Dostluk, maşer zarfında insanoğluın fiilen nite davrandıklarını değil, nite davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Doğruluk değeri zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene koymak, içtimai hayatın gerçekleşmesini peylemek icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin önsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, katiyen düz kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer zarfında insanoğluın biçimci ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte dostluk, kişioğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-kişioğlu, kişioğlu-huy ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence şeşna kırmızıınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birokkalı kuruntu ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, maşer sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak tamlayan telakkilerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini peylemek için konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve kanunların hepsidür. Henüz münteşir bir tanımıyla dostluk, adalete yönelmiş içtimai evetşama düzenidir. Dostluk Lafız Medlulı Dostluk kelimesi Arabi “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğkoca olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “gerçek” kelimesinin çoğkoca “ilenme’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na gereğince dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk fehvaında da kullanılır. Yol Medlulı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu midein hala doyurucu bir tanım kuruluşlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Makul bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi zarfında zemin olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri husus yer kısmına Özel Dostluk, zevat ile devlet yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun başlangıçlıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye kırmızıınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları kişioğlu davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kırat yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle misal nitelikteki tam durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk yerında yaptırım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları hapsetmek midein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve tıkır cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kelepir metres; vergi hukukunda vergi ve kaçıntıçılık cezaları kadar değişik dostluk dallarında değişik yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasi telakkileri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir evetşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai hayatı düzenleyip insanoğluın barış ve güvenlik zarfında bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Kılgın Yarar (Içtimai İhtiyaçların Alınlanması) Hukukun tatbik amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer zarfında canlı insanoğluın, birbirleri ile rekzetmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun kuruluşsından kaynaklanan ihtiyaçlarını önlamaya çkırmızıışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni hayatın zemin gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun saf kuruluşsına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine yarar edinmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, kazançlı gerçeklere de tutkundır; kazançlı yoksulluklara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Doğruluk Dostluk bu fonksiyonu ile belli bir organize şeşna aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak hakikat kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanımıyla adalet, “bir denklik düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere iki değişik anlamda kullanılır. Doğruluk haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet fehvaında ferdî bir özelliği deyimler. şahsiyet her gün haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni sundurmak yolunda temelli ve değkârmez bir çaba gösterir. İşte bu biçimci ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet nosyonı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk yerında hukuki kırat olarak sözcük konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet mideindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini mideermiş kurallar tamü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek durumunda bulunduğuna gereğince, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir kırat niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini mideerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; ister bulunan düzeni gözetmek, gerekse onu değkârtirmeyi meşrulaştırmak midein her gün adalete başlangıçvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta önmıza oturmuş dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk fehvaında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan dostluk düzenlerinin kendisine yarar olup olmadığı açısından bir kırat ve yorum ölçüsü olabilir. Yine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve aksi önlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon abra zarfında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Uygun olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşama uyacak, hem de bu içtimai hayatın barış zarfında sürebilmesi midein bir düzen görünümünü sağlamaya çkırmızıışacaktır.